محیط هاي کشت :
به آن ماده ي غذایی که در آزمایشگاه براي رشد میکروارگانیسم ها تهیه می شود ، محیط کشت می گوییم. بعضی باکتري ها می توانند در هر محیط کشتی به خوبی رشد کنند . بعضی دیگر احتیاج به محیط هاي مخصوص دارند و بعضی در هیچ محیط کشت غیر زنده اي که تا بحال ایجاد شده اند، نمی توانند رشد کنند . وقتی میکروب ها را وارد محیط کشت می کنیم تا رشد خود را آغاز کنند، به آنها “ Inoculum “ گفته می شود. بـهمیکروب هایی که درون و یا روي محیط کشت رشد می کنند و تعدادشان زیاد می شود،کالچر (Cultur)می گویند . وقتی که کشت دادن باکتري در محیط کشت جامد مورد نظر است، یک عامل جامد کننده مانند آگار بـه محیط اضافه می کنیم . آگار یک پلی ساکارید پیچیده است که از یک جلبک دریایی مشتق می شود. مدت هاسـت از
آگار به عنوان قوام دهنده در غذاها استفاده می شود ؛ مانند ژله ها و بستنی.
انواع محیط هاي کشت و نحوة تهیۀ آنها :
محیط هاي کشت را از چند جنبه مورد بررسی و تقسیم بندي قرار میدهند.
الفـ _ از نظر حالت فیزیکی محیط ها:
1 .محیط هاي کشت مایع
2 .محیط هاي کشت جامد
3 .محیط هاي کشت نیمه جامد
محیط هاي کشت جامد را بعد از تهیه در ارلن بر حسب نوع آزمایش میتوان در لوله و هم در پلیت تقسیم کرد. میتواند هم داراي عمق باشد یا فقط به فرم سطحی تهیه شود. 4 در لوله به حالت شیبدار محیط هاي کشت مایع را بعد از تهیه در ارلن، در لولهها به حجمهاي مورد نیاز تقسیم میکنند، بعد از پنبه زدن
درب لوله ها، آنها را اتوکلاو میکنند.
نکتۀ مهم: محیط هایی که در لوله تقسیم میشوند، حتماً بعد از تهیه در لوله ریخته شده و سپس اتوکلاو میشوند.
لولههایی را که باید به فرم شیبدار باشند، بعد از تهیه و اتوکلاو کردن روي سطح شیبدار (داراي سطح و عمق مناسب) قرار میدهند تا ببندد. در مورد محیط هایی که در پلیت ریخته میشوند، بعد از تهیه و اتوکلاو کردن، در پلیتهاي استریل تقسیم میکنند. محیط هاي کشت نیمه جامد را به صورت عمقی در لوله تقسیم میکنند.
ب ـ تقسیم بندي محیط هاي کشت از نظر ترکیبات سازندة آنها :
1 .محیط هاي اختصاصی
این نوع محیط هاي کشت داراي یک سري ترکیبات بازدارندة رشد هستند که به گروه خاصی اجازة رشد داده، از رشد سایر گروهها جلوگیري میکند.
2 .محیطهاي کشت افتراقی
این محیط ها یک سري ترکیبات مخصوص دارند که قابل مصرف و متابولیزه کردن توسط گروه خاصی از میکروارگانیسم ها است. در نتیجۀ این متابولیسم، مواد به خصوصی (اسیدها، بازها و…) به وجود میآید که در حضور معرف ها مشخص شده و باعث افتراق گروهی از گروه دیگر میشوند.
نکتۀ مهم: محیط هاي کشت انتخابی میتوانند افتراقی باشند اما عکس این مطلب صادق نیست.
3 . محیطهاي کشت غنی کننده
خود این محیط ها به دو دسته تقسیم میشوند:
الفـ محیط هاي کشت غنیکنندة عمومی
بـ محیط هاي کشت غنیکنندة اختصاصی
الف ـ محیط هاي کشت غنیکنندة عمومی: داراي ترکیبات مناسب، جهت رشد تمام گونههاي میکروارگانیسم ها است و هیچ گونه عامل بازدارندة رشد در ترکیبات آنها وجود ندارد.
ب ـ محیط هاي کشت غنیکنندة اختصاصی: در این نوع محیط هاي کشت، ترکیبات لازم جهت رشد مناسب و سریع تنها گروه خاصی در نظر گرفته شده و عوامل بازدارندة رشد وجود دارند که از رشد گروههاي مزاحم جلوگیري میکنند.
نحوة تهیه و آماده سازي بعضی از انواع محیط هاي کشت :
امروزه محیط هاي کشت به صورت پودرهاي آماده با کارخانجات مختلف تهیه میشود و در دسترس است که براساس دستورالعمل پیشنهادي کارخانجات مربوط، به ساخت آنها اقدام میکنند. در این دستورالعمل، معمولاً به مقدار پودر برحسب گرم که براي ساختن 1000 میلیلیتر از محیط کشت لازم است و نحوة حرارت دادن آن یا به مادة دیگري که لازم به اضافه شدن به محیط پایه باشد، اشاره شده است (در روي بسته بعضی از محیط هاي کشت، بر حسب ماهیت مواد تشکیل شده آن اشاره شده است، که محیط را نباید اتوکلاو کرد).
در مورد محیط هاي کشت جامد (محیط هایی که در آخر اسم آنها لفظ آگار آمده است) مقدار لازم از محیط کشت را توزین و در یک ارلن ریخته، به حجم لازم آب مقطر به آن اضافه میکنند، محلول حاصل باید حرارت ببیند تا به جوش آمده و زلال شود (توأم با هم زدن، عمل حرارت دادن را باید ادامه داد) بعد از زلال شدن محیط، اگر قرار است در لوله تقسیم شود، در لوله تقسیم و بعد اتوکلاو میشود. اما اگر قرار است در پلیت تقسیم شود، ابتدا آن را اتوکلاو و بعد در پلیت هاي استریل تقسیم میکنند. در مورد محیط هاي کشت مایع بعد از توزین مقادیر معین پودر محیط و اضافه کردن آب مقطر، با هم زدن آن را حل میکنند، تا زلال شود. تنها در صورتی حرارت دادن لازم است که پودر محیط کشت به سختی در آب حل شود (در مورد بعضی از محیط هاي کشت). نکتۀ مهم: اغلب محیط هایی که بافره (تامپونه) نیستند، پس از اتوکلاو کردن pH آنها به مقدار 1/0 تا 2/0 و گاه تا 4/0 کاهش مییابد (اما در مواردي که موادي مانند فسفاتها که خاصیت بافري دارند در ترکیب محیط وجود داشته باشند pH تغییر چندانی نمیکند). pH محیط (روي بستۀ محیط کشت به آن اشاره شده) را باید بعد از
اتوکلاو کردن کنترل کرد و با HCl یا NaOH یک دهم نرمال استریل به حد مورد اشاره رساند.
نکتۀ مهم: براي تهیۀ محیط هاي کشت به دستورالعمل روي بسته ها باید توجه شود